Bogaletch Gebre ontving de Prijs voor haar inspirerend leiderschap en haar vastberaden voortbouwen op een opmerkelijk persoonlijk traject voor de empowerment van vrouwen in Ethiopië en het lanceren van een beweging voor sociale verandering die uitgaat van de basis.
In 1987 kreeg vrouwenrechtenactiviste Bogaletch Gebre na een auto-ongeval van de dokters te horen dat ze nooit meer zou kunnen stappen. Zij bewees niet alleen dat ze zich vergisten, maar liep achteraf ook nog zes marathons. Die vasthoudendheid is een handelsmerk van Gebre. Tijdens haar kindertijd op het Ethiopische platteland kreeg ze enorm veel tegenslagen te verwerken, maar ze zette door en wist uiteindelijk Kembatti Mentti Gezzimma (KMG) op te richten. KMG Ethiopia is een non-profitorganisatie die streeft naar een samenleving waarin vrouwen bevrijd zijn van alle vormen van discriminatie en geweld en waarin ze rechtvaardigheid en gelijkheid kunnen verwerven voor zichzelf, hun gezin en hun gemeenschap.
Bogaletch (Boge) Gebre werd in de jaren vijftig geboren in Kembatta, een streek waar genitale verminking van vrouwen heel gewoon was, bruiden vaak ontvoerd werden, en vrijwel geen diensten voor reproductieve gezondheid bestonden. Gebre weigerde echter haar lot om analfabeet te blijven te accepteren en droomt ervan te leren lezen en schrijven. Ze trotseert het verbod op onderwijs en gaat clandestien naar school, terwijl ze zogezegd water gaat halen. Uiteindelijk behaalt ze een beurs van de overheid die haar toelaat op de enige bestaande meisjesschool in Addis Abeba. Later zet ze haar studies verder in Israel en studeert ze ook aan de Universiteit van Massachusetts in de VS. Terwijl ze aan haar doctoraat epidemiologie in Los Angeles werkt, wordt Ethiopië getroffen door hongersnood, armoede en politieke crisissen.
Deze omstandigheden hebben Gebre er toe bewogen zich vanaf dat moment volledig in te zetten voor de bevolking van haar geliefd geboorteland. Ze wist dat de meisjes in haar thuisland nog steeds werden achtergesteld in de samenleving. Ze mochten nu wel naar school, maar omdat hun opvoeding geen prioriteit was voor hun familie, moesten ze huishoudelijke karweien opknappen en vaak slaagden ze niet voor hun examens. Als gevolg daarvan zaten de vrouwen als het ware gevangen: door hun ‘ongehoorzaamheid’ waren ze besmet in de ogen van de mannen, die niet met hen wilden trouwen. Maar tegelijk hadden ze geen mogelijkheid om vooruit te komen en een carrière uit te bouwen.
In 1997 keerde Gebre naar huis terug met 5000 US dollar en een droom. Samen met haar zus richtte zij KMG Ethiopia op, vanuit het besef dat je mensen niet kunt ‘ontwikkelen’ maar dat zij enkel zichzelf kunnen ontwikkelen en dat een kleine stimulans soms volstaat om het volle potentieel van een gemeenschap te ontketenen. Dat is precies waar de baanbrekende ‘Community Conversations’ van KMG voor staan – zij stellen gemeenschappen in staat om over problemen te praten, eerst met gender- en leeftijdsgenoten en daarna met iedereen, om zo tot een consensus te komen over wat er moet veranderen.
De eerste ‘gemeenschapsgesprekken’ van KMG gingen vooral over de preventie van hiv en aids en het afschaffen van schadelijke traditionele praktijken zoals genitale verminking van vrouwen en de ontvoering van bruiden. Sindsdien heeft KMG zijn aandacht verruimd. Nu komen ook thema’s als ontwikkeling en empowerment van vrouwen op een holistische manier aan bod. Er worden wegen en bruggen aangelegd op het platteland, zodat er minder tijd nodig is om water en hout te halen. Dankzij projecten voor milieuherstel kunnen vrouwen dichter bij huis brandhout gaan sprokkelen. Acties voor economische emancipatie helpen hen om onafhankelijker te worden. En onderwijs biedt meisjes en vrouwen vaardigheden en kennis en ook zelfvertrouwen om hun rechtmatige plaats in de samenleving op te eisen en toekomstige leiders te worden.
KMG heeft een grote maatschappelijke verandering op gang gebracht. Tienduizenden meisjes en vrouwen blijven nu gespaard van flagrante mensenrechtenschendingen en er is ook sprake van diepgaande veranderingen in de samenleving – de status van vrouwen is veranderd, zij laten zich niet alleen horen maar er wordt ook naar hen geluisterd en over het algemeen heerst er ook meer gelijkheid in hun gemeenschap. Een onderzoek van UNICEF uit 2008 bevestigde dat het aantal vrouwenbesnijdenissen in de regio waar KMG actief is, de voorbije tien jaar drastisch is gedaald van 100 % tot minder dan 3% van alle pasgeboren meisjes. UNICEF gaf ook de aanbeveling om de strategie van KMG toe te passen in andere delen van het Afrikaanse continent.
Het heeft veel geduld gevergd om dit succes te bereiken. Gebre benadrukt dat zij en haar collega’s niet gewoon aan de mensen vertellen wat ze moeten doen. Zoals bij alle pogingen tot sociale verandering moeten de mensen die verandering willen teweegbrengen eerst het vertrouwen van de gemeenschap winnen door naar hen te luisteren en ervan te leren. Ze wijst erop dat mensen zich meestal meer betrokken voelen bij concrete dan bij abstracte problemen. “Toen ik de dorpelingen voor het eerst sprak over hiv en aids, vrouwen-en mensenrechten, waren dat abstracte begrippen die voor hen geen prioriteit waren. Voor hen was het bijvoorbeeld wel belangrijk dat een kapotte brug werd hersteld.”
Daarom gingen de gesprekken met de gemeenschappen aanvankelijk vooral over dagdagelijkse beslommeringen en zorgen. Maar later kwam ook hiv en aids aan bod, een ziekte die de mensen niet eens bij naam wilden noemen. Na heel wat discussies nam een dorpsoudste het woord: “Waarom klagen we dat we geen medicijn hebben voor deze ziekte? Ze is niet zoals malaria, waarbij ik besmet word door een mug die mij steekt wanneer ik ‘s nachts lig te slapen en ze wordt ook niet verspreid door te niezen zoals tbc. Deze ziekte treft mij niet zolang ik haar niet tref – ik ben het medicijn.” Dat besef kun je niet aanleren, aldus Gebre, het moet uit de dialoog naar boven komen.
Stilaan begonnen de mensen ook te praten over genitale verminking van vrouwen en de schadelijke gevolgen ervan. Hoewel het gebruik ingebakken zit in de cultuur, lijken zelfs de oudsten niet eens te weten waar het is ontstaan. “Het heeft altijd bestaan. Ze beseffen niet dat het niet in de bijbel of de koran staat”, zegt Gebre. Als ze over de informatie zouden beschikken om de mythe te doorprikken, zouden ze van mening veranderen, zo redeneerde ze: “De mensen in de dorpen kunnen misschien niet lezen of schrijven, maar ze zijn niet dom. Ze willen wat goed is voor zichzelf en voor hun kinderen.”
Gebre meent dat gendergebonden discriminatie even diepgaand en verwoestend is als apartheid op basis van ras ooit was. “Waar ik van droom voor de Afrikaanse vrouwen? Dat de wereld beseft dat de onderdrukking van vrouwen niet goed is voor het zakenleven, voor de economie en ook niet voor de menselijke ontwikkeling. Afrika in het bijzonder kan zich niet ontwikkelen tenzij het al zijn mensen benut. Dat is wat ik zou willen zien – een wereldwijde coalitie tegen genderapartheid.”
Lees het Eerbetoon aan Bogaletch Gebre (november 2019)
Om op de hoogte te blijven van het nieuws van onze partners en nieuwe projectoproepen
Abonneren op de nieuwsbrief